سرطان، یک بیماری ژنتیکی
سرطان در نتیجه تقسیم غیرقابل کنترل سلولها به وجود میآید که اثر عوامل محیطی و اختلالات ژنتیکی است.
دکتر زرین آذر؛ مملکتآنلاین| بدن انسان بیش از یک صد تریلیون سلول دارد. بهجز گلبولهای قرمز خون، همه سلولهای بدن هسته دارند که حاوی ماده ژنتیکی یا وراثتی است. در هر سلول سوماتیک بدن ۴۶ کروموزوم که ناقل میلیونها ژن هستند وجود دارد. در سال ۲۰۰۳ توسط پروژه ژنوم انسانی، تمام ژنهای انسان ردیفشناسی شدند که برای اولین بار مشخص شد که فقط ۲۳۵۰۰ ژن فعال در هسته هر سلول سوماتیک است. این ژنهای فعال در حدود ۴۰۰٬۰۰۰ نوع پروتئین را برای بدن میسازند که به صورت پروتئین، آنزیم، هورمون، سیتوکین و مولکولهای گیرنده در بدن وجود دارند. این تنوعات مولکولی باعث تغییرات در ظاهر و داخل بدن انسان میشود.
سرطان یک بیماری ژنتیکی است که ۲۷۷ نوع بیماری را شامل میشود. سرطان در نتیجه تقسیم غیرقابل کنترل سلولها به وجود میآید که اثرات عوامل محیطی و اختلالات ژنتیکی است. چهار دسته از ژنهای کلیدی که در هدایت سلولهای سرطانی نقش دارند شامل آنکوژنها، ژنهای مهارکننده توموری، ژنهای ترمیمکننده DNA و ژنهای مرگ برنامهریزی شده هستند. چنانچه یک موتاسیون ژنتیکی در سلول تولید شود، سلولهای طبیعی از مسیر خود خارج شده و تحت تاثیر فرماندههای جدید قرار میگیرند که به سوی سلولهای سرطانی شدن پیشرفت میکنند.
علاوه بر مواد شیمیایی، اشعههای آفتاب، امواج کوتاه، ویروسها و باکتریها هم در تولید سرطانها نقش مهمی را دارند. سرطانها از بدو پیدایش بشر وجود داشتهاند ولی در چند دهه اخیر، با پیشرفتهایی در علوم پزشکی مولکولی کامپیوتر توانستهایم که نه فقط علل و مکانیسمهای این بیماری مهلک را مطالعه نماییم بلکه در تشخیص زودرس و معالجه آن عملکرد بهتری داشته باشیم. در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد بیماریهای سرطانی را معالجه مینماییم مخصوصا اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شوند. بیماریهای سرطانی از چند طریق، جراحی، شیمی درمانی، اشعه درمانی، ایمنودرمانی، ژن درمانی و یا تلفیقی از آنها معالجه میشوند.
در سی سال گذشته، پژوهشگران پیشرفتهای قابل توجهی در شناخت علل بیولوژیکی (ویروسها و باکتریها)، بیوشیمیایی (مواد شیمیایی)، بیوفیزیکی (اشعههای یونی و غیریونی) سرطانهای انسان نمودهاند. دانشمندان مراحل تولید سرطانها را تعیین کرده که چندین ژن موتاسیوندار در آن دخالت دارند. این تغییرات ژنتیکی باعث ازهمگسیختهشدن نظم طبیعی تقسیم و تمایز سلولها میشود.
اختلالات ژنتیکی از طریق وراثتی و غیروراثتی موجب تحولات جدیدی در کنترل رشد سلولی میشود. چهار گروه از ژنها که به طور مکرر ناهنجاری پیدا میکنند نقش به سزایی در تولید سلول سرطان بازی میکنند: ۱- آنکوژنها که ازدیاد فعالیت آنها باعث رشد غیرقابل کنترل سلولها میشود، ۲- ژنهای مهارکننده تومور، ۳- ژنهای ترمیم کننده DNA و ۴- ژنهای آپوپتوتیک در سلولهای سوماتیک بدن انسان میلیونها ژن وجود دارد. به کمک پیشرفتهای تکنولوژی در بیوانفورماتیک و تکنیکهای مولکولی، اطلاعات زیادی به دست آمده که در شناخت زودرس بیماری سرطان کمک خواهد کرد و همچنین غربالگری به موقع برای بعضی از سرطانها کمک موثری در تشخیص زودرس آن مینماید.
اثرات داروها را روی بیماریهای سرطان میتوان مدیریت و حتی عوارض جوانبی آنها را پیشبینی کرد. در سالهای اخیر مطالعات ژنتیک مولکولی اساس مکانیسم تولید سرطانها را توجیه کرده است. نتیجه کل این مطالعات مولکولی منجر به این شد که سرطانها جزو بیماریهای ژنتیکی هستند.
* دکتر زینآذر، فوق تخصص بیماری های گوارش، کبد و کیسه صفرا