مسجد تاریخی حاج عبدالله ارومیه

به گزارش مملکت آنلاین، مسجد حاج عبدالله در بافت تاریخی ارومیه و محله قدیمی «درویشلر» واقع شده است. بازار «دوشابچی خانا» از نزدیک‌ترین بناهای تاریخی به این مسجد است. این مسجد به نام بانی آن حاج عبدالله نامیده می‌شود.

هر چند نویسنده کتاب سرزمین زردشت نامی از این مسجد در میان مساجد ۳۸ گانه تاریخی شهر ارومیه نیاورده است ولی با نگاه به یکی از منابع قدیمی دیگر همچون کتاب ارومیه در محاربه عالم‌سوز متوجه قدمت آن می‌شویم. بهروز خان‌محمدی کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در این باره بیشتر توضیح می‌دهد.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر
کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی درباره قدمت مسجد حاج عبدالله گفت: در صفحه ۱۳۵ کتاب فوق در زمان آشوب‌های شهر اشاره‌ای به این مسجد شده که نشان‌دهنده این است که در تاریخ ۱۳۳۶ قمری این مسجد وجود داشته است. مسجد حاج عبدالله طبق سنگ قبر مرحوم حاج عبدالله که در داخل حسینیه مسجد دفن است، در سال ۱۲۱۰ ه.ق (برابر با ۱۱۷۴ شمسی) ساخته شده و این همزمان با اولین سال حکومت قاجار بود که در منطقه آذربایجان محمد قولوخان بیگلربیگی حاکم ارومیه بود. ساخت این مسجد به وسیله خود حاج عبدالله و با هزینه شخصی صورت گرفت.

مشخصات بنا
خان‌محمدی درباره مشخصات این بنا اظهار کرد: مسجد حاج عبدالله فاقد گنبد و مناره و پوشش سقف آن به صورت تیرپوش چوبی و شیبدار (شیروانی) است. این مسجد بدون احتساب الحاق‌ها در ۵۸۰ متر مربع زیربنا به شکل مربع مستطیل در طول شرقی–غربی و در عرض شمالی-جنوبی ساخته شده است.
به گفته وی مسجد دارای ۳ صحن و ۳ ورودی است؛ صحن اصلی مسجد در جبهه جنوبی و دو صحن دیگر که با یک در با هم ارتباط دارند در جبهه شمالی و شمال شرقی قرار گرفته‌اند. صحن اصلی مسجد به مساحت تقریبی ۶۷۵ مترمربع دو ورودی دارد. شبستان و‌ دو حسینیه در شرق و غرب آن، آبدارخانه و کفش‌کن فضاهای اصلی مسجد را تشکیل می‌دهند.
او ادامه داد: بنای مسجد که در ضلع شمالی صحن اصلی واقع شده، دارای نمایی با سیمان سفید است که در سال‌های اخیر اجرا شده است. شبستان مسجد دارای ابعاد ۲۰× ۱۴ متر است و ۲۸۰ متر مربع مساحت دارد و دیوارهای داخلی آن با گچ سفیداندود شده‌اند. پوشش سقف آن نیز به وسیله تیرهای چوبی بر روی جرزها و چهارستون باربر اجرا شده است. محراب مسجد در ضلع جنوبی شبستان قرار دارد. دهانه محراب ۱٫۴۰ متر و ارتفاع آن ۵ متر است پیرامون محراب کتیبه‌ای به عرض۳۰ سانتیمتر به خط ثلث سفید بر روی کاشی سبز رنگ با حاشیه کاشی ۷ رنگ چرخیده حاوی متن «آیه الکرسی» است.

ویژگی‌های اثر
کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با بیان این که مسجد حاج عبدالله به سبک مساجد آذربایجان ساخته شده است، اظهار کرد: سقف مسجد به وسیله ۴ تیر حمال چوبی مکعبی نگه داشته شده و به صورت طولی تیرریزی شده است.
از لحاظ استحکام سقف شاید این مسجد تنها مسجدی باشد که در شهر ارومیه با استحکام فوق‌العاده ساخته شده است. اصالت آن خصوصا در فضاهای داخلی حفظ شده. علاوه بر آن، جرزهای باربر ضخیم و نقش آن در انتقال نیروهای فشاری به زمین از دیگر ویژگی‌های این بنا است. از ویژگی‌های دیگر این مسجد مدفون بودن بانی آن، حاج عبدالله در آن است.
تغییرات صورت گرفته در نازک‌کاری‌های داخلی، نماسازی بیرونی و همچنین تخریب عناصر معماری تاریخی و الحاق و ساخت‌وساز در پیرامون بنا (صحن بنا) از جمله مداخلات صورت گرفته در بناست.